• Osiągnięcia rozwojowe sześciolatka

          Aby dziecko z sukcesem mogło rozpocząć funkcjonowanie w nowej dla siebie roli, musi osiągnąć odpowiedni do tej roli poziom rozwoju. Tak było przy rozpoczynaniu kariery przedszkolaka, tak jest i przy początkach edukacji szkolnej. Dziecko musi osiągnąć dojrzałość czy też gotowość szkolną. Oznacza to konieczność prezentowania takiego poziom rozwoju we wszystkich sferach, jaki umożliwia sprostanie wymaganiom i oczekiwaniom szkoły. Zwróćmy uwagę na trzy ważne sprawy. Pierwsza dotyczy sfer rozwoju. Aby dziecko uznać za dojrzałe do szkoły nie wystarczy, że potrafi np. czytać, liczyć do 20, ma dużo wiedzy), buduje piękne, złożone zdania. Dziecko musi także umieć się samo ubrać i rozebrać, dać radę przeniesieniu tornistra z szatni do klasy, umieć dogadać się z innymi dziećmi, zgodnie bawić się z nimi, czasem pogodzić się z porażką (bo nie zawsze będzie przecież najlepsze...), spakować, kiedy trzeba wszystkie swoje przybory i niczego nie zostawić na ławce. Krótko mówiąc, musi osiągnąć dojrzałość nie tylko w zakresie intelektu, ale także w pozostałych sferach rozwoju: fizycznego, emocjonalnego, społecznego. A stosunkowo często psychologowie i pedagodzy sygnalizują, że dzieci bardzo sprawne poznawczo, intelektualnie, bywają jednocześnie zadziwiająco niedojrzałe emocjonalnie i społecznie (np. wybuchają płaczem po otrzymaniu od nauczycielki uwagi krytycznej czy obrażają się, jeśli praca innego dziecka zostanie wyżej oceniona).

          Rozwój fizyczny jest u sześciolatka (w porównaniu z początkiem wieku przedszkolnego) bardzo zaawansowany. W porównaniu z młodszym przedszkolakiem dziecko smukleje, zmniejsza się ilość typowej dla malucha tkanki tłuszczowej, zauważalnie wydłużają się nogi, a zamiast wypukłego dziecięcego brzuszka pojawia się bardziej „dorosły” tułów o kształcie trójkąta zwróconego podstawą ku górze. O dojrzewaniu organizmu świadczy także wydajniejsza praca serca i płuc. Zaawansowane są, choć wciąż niezakończone, procesy kostnienia szkieletu. Krzywizny kręgosłupa (lordoza szyjna i lędźwiowa) zapoczątkowane w okresie niemowlęcym, są niemal całkowicie ukształtowane. Uwaga! Układ kostny zawiera wciąż dużą ilość tkanki chrzęstnej, co sprawia, że kościec jest elastyczny i miękki, podatny na deformacje i zniekształcenia. Wyraźnie zaznaczona jest mineralizacja kości nadgarstka, dzięki czemu sześciolatek może już dość sprawnie rysować, malować, wycinać czy lepić z plasteliny, ale dłuższy wysiłek tego rodzaju będzie możliwy dopiero po 10 roku życia, kiedy to znacznie skostnieje kościec przegubu. Coraz bardziej harmonijne i skoordynowane ruchy umożliwiają opanowanie wielu czynności manipulacyjnych i samoobsługowych.

          W rezultacie dojrzewania układu nerwowego i zwiększania znaczenia jego najwyższych pięter (mózg osiąga 90% wagi dorosłego mózgu) sześciolatek dysponuje bardziej zaawansowanymi procesami poznawczymi, dzięki którym poznaje świat i tworzy wewnętrzne reprezentacje rzeczywistości w swoim umyśle.

          Spostrzeganie sześciolatka jest wciąż globalne, dopiero rozwija się umiejętność wyodrębniania elementów składowych spostrzeganego obrazu, relacji i stosunków między nimi oraz łączenia wyodrębnionych części w spójną, uporządkowaną całość. Sześciolatek w spostrzeganiu wciąż kieruje się silnymi, łatwo uchwytnymi cechami bodźców, a nie logicznym, powiązanym i uporządkowanym spostrzeganiem istotnych składowych obrazu. Ale jednocześnie (w porównaniu z wcześniejszymi latami) widać w tym wieku doskonalszą analizę i syntezę spostrzeżeniową, ważną dla poznania liter i cyfr, a także przejawy dowolności spostrzegania. Zmiany te wiążą się także z rozwojem procesów uwagi.

          Uwaga sześciolatka przyjmuje nowy wymiar: oprócz uwagi mimowolnej pojawia się uwaga dowolna, a więc zamierzone, kierowane wolą dziecka skupianie uwagi na wybranych obiektach. Zakres uwagi i jej podzielność są jeszcze, co prawda niewielkie, ale umożliwiają o wiele dłuższe i efektywniejsze uczestniczenie w zajęciach czy zajmowanie się wybraną czynnością.

          Pamięć sześciolatka – podobnie jak uwaga – różni się istotnie od pamięci młodszych dzieci. Otóż u sześciolatka zaczyna być widoczna pamięć zamierzona, dowolna, dziecko odkrywa, że może mieć wpływ na przebieg procesu zapamiętywania. Zaczyna się także kształtować pamięć logiczna, bazująca nie na emocjach, ale na myśleniu. To dopiero jej początki, rozwój będzie się dokonywał przez całe późne dzieciństwo, a swoją pełnię osiągnie dopiero u nastolatka.

          Myślenie sześciolatka (z punktu widzenia rodzaju przetwarzanego materiału) jest ciągle myśleniem konkretnym.  Dzięki sprawnie w tym wieku tworzonym wyobrażeniom dziecko jest zdolne do zabaw symbolicznych, w których wykonuje liczne czynności „na niby”, posługując się dostępnymi przedmiotami w zastępstwie innych, może także przewidywać (w oparciu o reprezentacje wyobrażeniowe) skutki swoich działań, potrafi również swoje działania planować.

          Mowa sześciolatka jest bardzo zaawansowana. Duży zasób słów (w słowniku czynnym około 3-4 tysięcy) umożliwia sprawną komunikację z innymi, tym bardziej, że zaawansowana jest obiektywizacja znaczenia słów, a artykulacja jest już prawidłowa (do przeszłości należy mowa dziecinna, a odstępstwa od poprawnych wzorców wymowy wymagają konsultacji logopedycznych).

          Sześciolatek reaguje na świat emocjami wciąż (po dziecięcemu) silnymi i krótkotrwałymi, ale coraz bardziej zróżnicowanymi treściowo – oprócz prostych emocji radości, strachu, gniewu czy smutku przeżywa także czułość, dumę, współczucie, rozżalenie, zachwyt i wiele innych odczuć intelektualnych, moralnych czy estetycznych, powstających przy dużym udziale wiedzy i doświadczenia.  Ulubiona wychowawczyni jest w oczach dziecka najpiękniejsza, najładniej ubrana i najlepiej śpiewa (choć zdaniem bezstronnych obserwatorów w rzeczywistości jest zupełnie inaczej). W kolejnych latach (głównie wskutek dojrzewania układu nerwowego, ale i w wyniku rosnącej wiedzy o rzeczywistości) ten globalny charakter emocji będzie zanikał – dziesięciolatek potrafi już dostrzec wady u ulubionego kolegi czy słabe strony bardzo ciekawego skądinąd filmu. Dokonujący się rozwój poznawczy i społeczny sprawiają, że dziecko dostrzega coraz więcej wymagań ze strony innych ludzi, a chce zdobyć i utrzymać ich sympatię. Uczy się form ekspresji bardziej dojrzałych (np. słownego wyrażania sprzeciwu zamiast płaczu czy rzucania się z pięściami), ponadto ograniczeniu ulega zakres ekspresji (np. tylko uśmiech zamiast wcześniejszego podskakiwania z radości i klaskania). Krótko mówiąc – mamy do czynienia u sześciolatka z początkami „socjalizacji emocji”.

          W porównaniu z początkiem okresu przedszkolnego sześciolatek osiągnął dużo bardziej zaawansowany poziom rozwoju społecznego. Przede wszystkim rozwinął swoją percepcję społeczną, czyli możność dostrzegania różnych cech i właściwości osób w swoim otoczeniu.

          Z punktu widzenia postępów socjalizacji sześciolatek stopniowo uczy się dostosowywać do otrzymywanych nakazów i zakazów i to one (a nie przyswojone ogólne normy) kierują jego zachowaniami. Na szczęście sześciolatek nie wymaga już każdorazowego instruowania i potrafi zapamiętać pewne nakazy czy zakazy (np. przed jedzeniem posiłku trzeba sprzątnąć zabawki i umyć ręce).

          Z punktu widzenia rozwoju moralnego sześciolatek normy moralne postrzega, jako kolejne nakazy czy zakazy ustanowione przez dorosłych, a jeśli postępuje zgodnie z nimi, to powodowany chęcią bycia aprobowanym przez zewnętrzne autorytety (np. jest przeświadczony, że nie wolno kłamać, bo wtedy pani się bardzo gniewa).

          Podsumowując – osiągnięcia rozwojowe sprawiają, że sześciolatek jest osobą, która zaczyna być zdolna do sprawowania kontroli nad swoimi zachowaniami (procesami poznawczymi, emocjami, zachowaniami motorycznymi) oraz do współdziałania z rówieśnikami. A to stwarza możliwość rozpoczęcia nauki szkolnej. Sześciolatek uczy się bardzo chętnie, motywowany naturalną dociekliwością i ciekawością poznawczą, ale także chęcią zasłużenia na nagrodę. Aby uczenie się nie sprawiało trudności, musi uwzględniać charakterystyczne cechy rozwojowe dziecka. Chyba najistotniejsze jest pamiętanie o tym, że poznawanie świata przez sześciolatka ma przede wszystkim ciągle charakter mimowolny, to znaczy dziecko spostrzega, przetwarza, zapamiętuje mimowolnie, w trakcie bawienia się, odkrywania, porównywania, analizowania – a zatem gromadzenie wiedzy o świecie jest w dużej mierze efektem ubocznym aktywności dziecka.

          Źródło: ORE  dr Aleksandra Piotrowska